Tebriz Kapısı Varoşu
Erzurum’un Tebriz Kapısı varoşu, şehrin önemli yerleşim alanlarından biridir. Darağacı Mahallesi ve Dünükler Mahallesi’nden başlayarak Gümüşlükünbet’e kadar uzanır. Bu bölgede halkın yaşadığı geniş evler bulunur. Daha çok reaya sınıfına ait aileler burada oturur. Bayır başındaki konumu sebebiyle şehri gören güzel bir manzaraya sahiptir.
Gürcü Kapısı Varoşu
Kalenin kuzey tarafında yer alan Gürcü Kapısı varoşu, şehrin en işlek bölgelerindendir. Burada binlerce ev, dükkân ve han bulunur. Hâlâ imar ve gelişme faaliyetleri devam etmektedir. Zengin tüccarların çoğu burada yaşar. Erzurum gümrüğü de bu mahallede yer almaktadır. Yazarın kâtip olarak görev yaptığı gümrük, İstanbul ve İzmir’den sonra en işlek gümrüklerden biridir. Bunun nedeni, tüccarlara adil davranılması ve güven ortamının sağlanmasıdır. Bu gümrükte Arap, Acem, Hint, Sind, Çin, Hıtâ ve Hoten’den gelen tüccarların hanları yer almaktadır. Dolayısıyla Gürcü Kapısı varoşu, Erzurum’un uluslararası ticaret merkezi niteliğindedir Erzurumun Halkı İklimi ve Sosyal Hayatı.
Erzincan Kapısı Varoşu
Kalenin doğu tarafında yer alan Erzincan Kapısı varoşu, Deve Çeşmesi’nden Ali Değirmeni’ne kadar uzanır. Burası büyük ve geniş bir yerleşim bölgesidir. Özellikle Ermeni reaya bu bölgede yoğun olarak yaşamaktadır. Toplamda 13 kilise bu varoşta yer alır. Ermenilerin kıyafetleri farklıdır: alaca sarık sarar, mavi çuka giyer, fakirleri ise şal kebe ve ayaklarında nazik çarıkla dolaşırlar. Kadınları ise yassı başlı olup beyaz çarşaf bürünürler Walking Tours Ephesus.
Müslüman kadınları ise daha zarif ve süslü kıyafetler tercih ederler. Sivri serenk, diba kumaşları, gümüş ve altın takke kullanırlar. Üzerlerine beyaz, ince çarşaf örtüp edeple yürürler. Ayaklarında kadife çakşır ve sarı çizme vardır. Yüzleri güzellikleriyle dikkat çeker, kelimeleri ölçülü, dişleri inci gibi, saç örgüleri misk kokulu olur. Zarafetleriyle çevrelerinde hayranlık uyandırırlar.
Halkın Ömrü ve Yaşam Tarzı
Erzurum’un havası tatlı ve sağlıklıdır. Bu sebeple erkekler uzun ömürlü olurlar. Kimi yetmiş, kimi yüz yaşına kadar yaşar. Ancak yaşlılıkta güçleri azalır, sohbetten geri kalırlar. Buna rağmen sözlerini edalı ve saygın bir şekilde sürdürürler.
Dil ve Lehçe Özellikleri
Erzurum halkı günlük konuşmalarında kendine özgü kelimeler kullanır. Örneğin, “Harada idin?” ifadesi “Nerede idin?” anlamına gelir. “Eve bir baş vardım” ya da “Bıhırıyı göyindir” (ocağı yak) gibi tabirler sıkça duyulur. Ancak bilginler, şairler ve yazarlar söz konusu olduğunda son derece açık, anlaşılır ve düzgün bir dille konuşurlar. Hattat Ömer Çelebi gibi ünlü kişiler şehrin kültürel hayatına yön verirler.
Eğlenceler ve Sanatçılar
Şehirde kültürel hayat oldukça renklidir. Maarif erbabının eğlenceleri arasında meddahlar ve sanatçılar önemli yer tutar. Hazret-i Hamza meddahı Kasap Kurd, hayalbaz Kandillioğlu, Diyarbakırlı Yahya çırağı Hanende Veys Çelebi gibi sanatçılar meşhurdur. Onların sözleri, şiirleri ve gösterileri halk arasında ilgiyle karşılanır.
Meczup ve Dervişler
Şehrin manevî hayatında meczup ve dervişler de vardır. Bunlardan biri olan Külhanî Ahmed Dede, ateşli külhanlara girer, orada derin bir huşu ve vecd içinde uykuya dalardı. Bu tür kişiler halk arasında farklı bir saygı ve hayranlıkla anılırdı.
